„Cudze znać warto, swoje obowiązek …” Zygmunt Gloger
Piotr Derlatko [Derlatka]
Piotr Derlatko [Derlatka] – w załączniku skany z Archiwum w Krakowie.
- ur. ok. 1831, mieszczanin z Ostrowi, oskarżony o czynny udział w powstaniu jako żandarm [narodowy]: w 1863 wraz z innymi osobami przewiózł do oddziału kilka osób, które zostały powieszone przez powstańców (trzech braci Orzechowskich, Nowicki, Dąbrowska [Dabrowski?], Kempist [Kępisty?], namówił innych, aby zatrzymać i zabić włościanina Czarkowskiego [Czerkowskiego] za wierność prawowitej władzy [rosyjskiej], a także inne przestępstwa; po pozbawieniu wszelkich praw stanu skazany na ciężkie roboty w kopalniach na 15 lat, wyrok zatwierdził namiestnik Królestwa Polskiego; wysłany 15 VI 1867 (AGAD, ZGP, 5/4, k.30)
- jw., 3 [wg kalendarza juliańskiego] /15 [wg naszego kalendarza] VI 1867 skazany przez sąd polowy w cytadeli warszawskiej na ciężkie roboty w kopalniach na 12 lat; 17 [27?] XII 1867 przybył do Irkucka, 20 XII wysłany do irkuckiej warzelni soli w Usolu [miejsce odbywania kary], 5 XII 1876 przeniesiony do centralnego więzienia aleksandrowskiego [tzw. „aleksandrowskij central’ „]; prawdopodobnie w kwietniu 1878 zwolniony z robót i zesłany na „osiedlenie” [rodzaj kary zesłania] w gminie Niżnieilimskaja w okr.kireńskim [Kireńsk] w gub.irkuckiej (RGIA, zesp.1286, inw.38, vol.810, k.11v.-12, 39, 46)
- jw.; zwolniony z osiedlenia w tej gminie na podstawie decyzji isprawnika [naczelnika policji] z Bałagańska z 10 I 1879, zamieszkał w osadzie Usol (GAIO w Irkucku, zesp.24-3, vol.271, k.1, 10v., 52v., 74-75)
- przybył do Tobolska na statku „Irbit” 11 VIII 1867, wysłany dalej na Syberię tymże statkiem 12 VIII (GARF, zesp.109, 1.ekspedycja, 1867, vol.54, k.95-95v.)
- pełnił funkcje dziesiętnika w Organizacji Narodowej w Ostrowi, zawiózł na egzekucje do lasu trzy osoby, brał udział w jeszcze kilku egzekucjach, w tym kolonistów Jana i Gotliba Konopów [?] (AGAD, Tymczasowa Komisja Śledcza, sygn.3, k.276v.-277)
- katolik, bez rodziny, wzrost 2 arszyny 4 werszki [arszyn=71,12 cm, werszek=4,45 cm]; [dalej informacje się powtarzają; tu nazwisko powieszonego mieszczanina: Klepit], karę odbywał początkowo w irkuckiej gorzelni [!], 16 X 1872 został wysłany do warzelni soli w Usolu (GAIO w Irkucku, zesp24, inw.3, pudło 1763, tom 3, vol.33w, k.677-679)
Małżeństwo Jana Derlatko i Marianny z domu Jachna zawarte w Broku w 1824 roku doczekało się sześciu synów i pięciorga córek ale , jak to często w XIX wieku bywało , tylko czworo rodzeństwa osiągnęło wiek dojrzały. W październiku 1831 roku przyszedł na świat Piotr i dwa dni później został ochrzczony. W 1853 roku ożenił się z zaledwie szesnastoletnią panną z Ostrowi Ludwiką Piotrowską. Przez pierwsze lata małżeństwa mieszkali w Broku i tu przyszły na świat Teofila, Feliks, Albina Łucja i Jan Szymon. W Ostrowi urodziły się jeszcze dwie córki : Maryanna i Helena. Z ich aktów urodzenia dowiadujemy się ,ze był kowalem najpierw w Wilczogębach, potem w Broku i wreszcie w Ostrowi.
Gdy rozpoczęło się Powstanie Styczniowe Piotr Derlatko „ brał czynny udział z bronią w ręku w potrzebie 1863 roku” jak zaświadczyli po latach zacni obywatele Ostrowi.
W dokumentach znajdujących się w Archiwum Głównym Akt Dawnych możemy przeczytać , że Piotr Derlatko , mieszczanin , oskarżony był o czynny udział w powstaniu jako żandarm narodowy .
Z opracowania Mieczysława Bartniczaka „ Powstanie Styczniowe w Ostrowi i okolicy ” dowiadujemy się ,że Piotr Derlatko walczył pod Stokiem, Łączką i Nagoszewem .Według źródeł rosyjskich to on przekazał Ignacemu Mystkowskiemu informację o marszu kolumny wojska rosyjskiego traktem ostrołęckim, co pozwoliło zorganizować zasadzkę między Jeleniami a Stokiem. W czasie walki sprawował dozór nad wziętym do niewoli majorem Denisewiczem, komendantem żandarmów z Ostrołęki. Aresztowany jesienią 1864 roku . Według zgromadzonych w Instytucie Historii PAN w Warszawie danych , Piotr Derlatko został 15 czerwca 1867 roku wyrokiem sadu wojskowego pozbawiony wszelkich praw i skazany na ciężkie roboty w kopalniach . Zesłany na Syberię , przybył do Tobolska 11 sierpnia, wyprawiony do Irkucka przybył tam 17 grudnia 1867 roku . Wysłany natychmiast do irkuckiej warzelni soli w Usolu, przebywał tam do 1876 roku. 5 grudnia 1876 roku przeniesiony do centralnego więzienia aleksandrowskiego, prawdopodobnie w kwietniu 1878 roku zwolniony z robót i zesłany na „osiedlenie” w gminie Niżnieilimskaja w okręgu kirieńskim, zwolniony z osiedlenia w tej gminie 1879 roku zamieszkał w osadzie Usol. Po złagodzeniu warunków odbywania kary jeszcze w 1885 roku miał zakaz zamieszkania w rodzinnych stronach. Po powrocie z zesłania mieszkał w Ostrowi, ostatnie lata życia „potężny starzec z białą brodą o grubych rysach twarzy ” spędził w Przytulisku w Krakowie. Zmarł 11 listopada 1913.